Cố đô Huế nói chung và văn hóa triều Nguyễn nói riêng có 5 di sản tầm quốc tế. 4 di sản đã được tổ chức UNESCO công nhận trước đó, gồm: Quần thể Di tích Cố đô Huế, Nhã nhạc cung đình Huế, Mộc bản triều Nguyễn và Châu bản triều Nguyễn. Với sự kiện này, Huế thực sự đã trở thành “Một điểm đến, 5 di sản”.

Qua thống kê, thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế có tổng cộng 2.547 đơn vị thơ (tính bằng đơn vị ô thơ) được chạm, khảm, vẽ tráng men, đắp nổi… trên các loại chất liệu gỗ (2.386 đơn vị), pháp lam (109 đơn vị) và sành sứ (52 đơn vị) của 10 công trình di tích chính thuộc quần thể di tích Cố đô Huế (Ngọ Môn, điện Thái Hòa, Triệu Miếu, Hưng Miếu, Thế Miếu, lăng vua Minh Mạng, lăng vua Thiệu Trị, điện Long An, lăng vua Dục Đức và lăng vua Đồng Khánh). Đây là những di sản tư liệu độc đáo, là những bản gốc, duy nhất hiện chỉ còn ở Việt Nam và có giá trị nổi bật toàn cầu.

Thơ văn trên kiến trúc cung đình thường được trang trí theo lối “nhất thi nhất họa” hoặc “nhất tự nhất họa”, mỗi bài thơ hay mỗi đại tự được trang trí kèm một bức tranh chạm khắc theo các đề tài bát bửu, tứ thời… gần như trở thành một lề lối phép tắc quy chuẩn của triều đình như ở Huế - chưa thấy di tích nào trên thế giới có.

Vị trí thể hiện chủ yếu là trên các liên ba, đố bản hay cổ diềm các công trình, cả trong nội thất và ngoại thất, để ở vị trí nào người ta cũng có thể chiêm ngưỡng, thưởng thức được.

Ngoài ra, còn phải kể đến dấu ấn thư pháp Việt trên Hệ thống thơ văn trên kiến trúc cung đình triều Nguyễn. Đây là tập hợp những nét chữ đẹp nhất của các đại thần do vua tuyển chọn, với đầy đủ các kiểu chữ chân, thảo, triện, lệ. Những tác phẩm này là sự kết tinh của nhiều yếu tố khác nhau, từ mỹ thuật, kỹ xảo trang trí, thư pháp, nghệ nhân nghề mộc cổ truyền cung đình… tạo nên một phong cách mang đậm truyền thống của riêng Huế - Việt Nam.

4 bài thơ của vua Minh Mạng được viết trên nền Pháp lam ở Ngọ Môn. Ảnh: T.L

Di sản thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế được đánh giá là một di sản tư liệu chân xác hàm chứa một nội dung giá trị được lưu giữ bằng những tác phẩm nghệ thuật vô giá: những bức tranh, những bức thư pháp được các nghệ nhân tài hoa chạm khảm trên một loại gỗ quý và bền như sắt thép (lim: thiết mộc) để trang hoàng làm tôn vinh giá trị của các công trình kiến trúc cung đình Huế.

Các chuyên gia nhận xét: Thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế là một phong cách riêng trong trang trí kiến trúc cung đình, chưa thấy xuất hiện ở những nơi khác trên thế giới. Hệ thống di sản thơ văn này thật sự là một bảo tàng sống động, độc đáo, riêng có về văn chương thời Nguyễn. Nó chuyển tải những thông điệp lịch sử, văn hóa và nghệ thuật đặc sắc một giai đoạn trong lịch sử cận đại của Việt Nam. Đó là những tác phẩm nghệ thuật vô giá, một kho tàng sử liệu đồ sộ, một di sản hàm chứa nhiều giá trị quý báu cần được đặc biệt chú ý bảo tồn.

TS. Phan Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế (nay là Giám đốc Sở Văn hóa và thể thao Thừa Thiên Huế) nhận định thêm: “Đây là một hệ thống di sản nằm trong di sản và thực sự là một kho tàng văn hóa vô giá của xứ Huế, của Việt Nam mà cho đến nay chưa phải ai cũng biết đến. Điều đáng nói là cho đến nay, hệ thống vẫn được bảo tồn rất tốt, trừ các tác phẩm đã bị mất mát do công trình bị tiêu hủy. Di sản này xứng đáng trở thành Di sản tư liệu thế giới, được vinh danh và bảo tồn bền vững cho các thế hệ mai sau”.